किरात धर्म बारेमा

शशि मदन राई (कुलपति–किरात राई प्रज्ञा प्रतिष्ठान, हङकङ)
२६ अप्रिल २०१८–२०२१ ।

धर्म

समाज शास्तृहरुको भनाई अनुसार धर्म भन्नाले पारलौकिक शक्ति वा तत्वमाथी बिस्वाश गर्नु र त्यो बिस्वासको मानवजिवन र जगतसँगको सम्बन्धलाई कुनै कृयाकलापको रुपमा देखाउनु नै धर्म हो भन्दछ। यस्तो कृयाकलाप समाज सन्चालन गर्ने व्यबहारिक पद्दति हो। नेपालका राइ, लिम्बु, सुनुवार र याक्खा जातिहरुको चलनमा रहेको यस्तो धार्मिक पद्दतिलाई किरात धर्मको रुपमा लिईन्छ।

किरात धर्म

किरात धर्म भित्र थुप्रै धार्मिक सम्प्रादयहरु छन। हरेक सम्प्रादयमा बेग्ला बग्लै धारणा र संस्कारहरु प्रतिपादन गरि मान्दै ल्याएको पाईन्छ । जुनसुकै सम्प्रादय भए पनि किरातहरुले मान्ने धर्म भएकोले किरात धर्म भित्रका धार्मिक सम्प्रादयहरु भन्नु पर्दछ। अरु धर्ममा पनि शाखा छन जस्तै इसाइ धर्ममा केथोलिक, प्रोटेष्टेन्ट छन। ईस्लाम धर्ममा शिया र शुन्नी छन। हिन्दू धर्मको शाखा उपशाखा र प्रशाखाहरु कति छन कति। बौद्ध धर्ममा महायान, बज्रयान, सहजयान आदि शाखा उपशाखा छन। यो मानव समाजको बिकास क्रममा पाइने स्वभाविक प्रक्रिया हो।

किरातीहरुले मान्ने सबै धार्मिक पन्थ तथा सम्प्रादयहरु किरात धर्म हुन। पल्लो किरातका लिम्बुहरुले मान्ने युमा पुजक किरात धर्म, माझ किरातका राईहरुले मान्ने पितृ पुजक किरात धर्म, फाल्गुनन्दले निर्माण गरेका शिब पुजक सत्यहाङमा किरात धर्म, प्रपन्नचार्यले निर्माण गरेका बिष्णु पुजक प्रपन्नचार्य पन्थि किरात धर्म आदि किरात भित्रका धार्मीक सम्प्रादयहरु हुन। हामीले मानेको धर्म चाही मुल किरात धर्म हो अरु चाँही होईन भन्नु हुदैन। यदि कुनै एक किरात सम्प्रादयले हामी चैं मुल किरात धर्म हो भन्यो भने अब अर्को किरात सम्प्रादयले ए तेसो भए हामी चै किरात धर्म होईनौ भन्नु हुदैन। सबै फरक बिश्वासहरुलाई स्वतन्त्र मतका रुपमा शाखाहरुको रुपमा मान्यता दिनुनै किरात धर्म हो। तसर्थ किरात धर्म भनेको किरातीहरुले मानि ल्याएको धारणा उनिहरुले गर्ने संस्कार, संस्कृति, नियम, आचरण, गुणहरुको दर्शननै किरात धर्म हो।

किरात भित्रका धार्मीक सम्प्रादयहरु:

  1. युमा पुजक किरात धर्म
  2. पितृ पुजक किरात धर्म
  3. जोसमनि सम्प्रादय
  4. सत्यहाङमा सम्प्रादय
  5. अन्य सम्प्रादयहरु