साकेला उभौली

साकेला बारेमा

साकेला भनेको भुमी देव (अन्नको सह) लाई मानिन्छ। यो एक किसिमको अलौकिक पत्थर हुन्छ जो बन, जंगल, खोला, नाला, पानि, जमिन जहिपनि बसेको हुन सक्तछ। यसलाई राईहरुको कुबिमि (धामी) ले सपनामा देखेर मुद्दुमी शक्ति द्वारा उत्खनन् गरि निकाल्दछ र थान बनाई राख्दछ। यसबाट भुत, बर्तमान र भविष्य देख्न सकिन्छ भन्ने मान्यता छ। यो अण्डाकारको हुन्छ। यसले आफ्नो रंग, साईज र संख्या परिवर्तन गरि रहन्छ। यो कहिले कालो, कहिले सेतो, कहिले छिर्केमिर्के, काहिले सानो, कहिले ठुलो कहिले धेरै, कहिले थोरै भइ रहन्छ। यसलाई थानमा राखेपछि प्रत्येक बर्ष वैशाखे पुर्णेको दिन देखी औशि भित्र कूबीमी र पुर्खाहरूले सर-सल्लाह गरेको दिन साकेलाथानमा गई साकेला धामीले कुखुराको भाले र पोथीले पुजा गरि खनेर निकाल्दछ र यसबाट जोखाना हेरि सवै दाजुभाइहरुलाई भविश्यबाणि गर्दै पुन माटोमा पुरेर राखिन्छ। यस दिन प्रकृतीको निरन्तरताको कामना गर्दै, पुकारा गर्दै, पुर्खाहरूसंग आर्शिबाद माग्दै साकेला पूजा गरेर शिलि नाच्दै साकेला पर्व मनाईन्छ।

साकेला उभौली बारेमा

किराती पुर्खाहरुले समयको मापन गर्न उभौली र उधौली गरेर बर्षलाई दुईभागमा बिभाजन गरेको पाईन्छ।

उभौली भनेको बैशाखे पुर्णे देखि ऋतु परिवर्तन भै तराई तिर अत्यधिक गर्मी बढ्ने, तातो हावा चल्ने, बर्षात हुने हुंदा पशुपंक्षी, चराचुरूङ्गी, माछाहरू गर्मी/तातो हावापानी छल्नलाई चिसो स्थान खोज्दै, उभो हिमाल तर्फ जाने हुनाले “उभौली” भनिएको हो।

उभौलीमा खेतीबाली लगाउने समय भएको हुंदा, समयमा नै वर्षा होस। माटो मलिलो होस । छरेको रोपेको बिउहरू सबै उम्रियोस । लगाएको बाली सप्रियोस । अन्न, फलफुल, बोट बिरूवाहरूको बीउ नमासियोस। बाढी पहिरो, हुरि बतासले लगाएको बाली नबिगारि देउस। कुवा, पंधेरो, खोला नालामा पानिको मुल  फुटोस। भिर पहरा, बन जंगलको सबै बोट बिरूवाहरू हुर्कियोस, फैलियोस भनि प्रकृतीलाई पुकारा गरिन्छ।

यस चाडमा पुर्खाहरूको बिरताको ईतिहास, पुर्खाहरूले विभिन्न काल खण्डमा हासिल गरेको ज्ञानका कुराहरू शाखा सन्तानहरूलाई सुनाउंदै, फैलाउंदै, हस्तान्तरण गर्दै, पुर्खाहरूलाई संम्झन्दै,  सबै नरनाताहरू संग भेटघाट गर्दै, साईनो अनुसारको आशिस लिंदै, दिंदै, यसरी नै सबैसंग भेट घाट गर्ने बाचा गर्दै साकेला शिली नाच्दै यो पर्व मनाउने चलन छ।

शिली नाच बारेमा

शिली भनेको कुनै चिजको हाउभाउ (Caricature) गर्नुलाई बुझिन्छ। किराँतहरूको शिली पृथ्वीमा कृषि युग शुरु भएदेखि प्रचलनमा आएको विश्वास गरिन्छ। साकेला पूजा गरेको दिन सामुहिक रूपमा हातमा अर्ना भैसींको सिंग, चौरीको पुच्छर, सिलिमि, पोमी, चमर र सिम्कौली सेउली लिएर ढोल, झ्याम्टाको तालमा रिसिया गाउंदै मानव जन्मदेखि मृत्युसम्मका हरेक कृयाकलापको हाउभाउ गर्दै गोलाकार घेरामा रहेर शिली नाचिन्छ। यस बेला मानव जगत संगसंगै आएको चरा चुरुङगी, पशु जनवारहरुको समेत कृयाकलापहरुलाई हाउभाउ गर्दै नाचिन्छ। शिली नाच्नुको उदेश्य पिता पुर्खाहरूको गरि ल्याएको कृयाकलापहरुको संम्झना गर्नु हो। पिता पुर्खाहरूले गरि ल्याएको कृयाकलापहरुलाई आफ्नो शाखा सन्तानहरूमा फैलाउनु हो । तत्कालिन अवस्थामा मानव जगतसंग नजिक रहेको पशुपंछीको ईतिहास थाहा पाउनु हो । शिली नाच्नु भनेको ईतिहासलाई जिवित राख्दै पुस्ता हस्तान्तरण गर्दै जानु हो।

शिली नाच्दा पुरुषहरू आफ्नो जातीय पहिरन दौरा-सुरूवाल, कोट, बुकी फूल सिउरिएर, खुकुरी भिरेर नेपाली टोपीमा सजिएर ताल मिलाउदै नाच्छन् भने महिलाहरू पनि कम्मरमा पटुकी कसेर चौबन्दी चोली र छिटको फरिया अनि बिनायो तथा छातीमा हारी झुन्ड्याएर, पहेंलपुर गरगहनामा सजिएर नाच्छन् । शिली नाचमा अहिले सबै जातीका युवायुवतीको सहभागिता बढ्दो छ।

उभौली पार्थना

हे सुम्निमा पारुहाङ, हे पितापुर्खाहरु हो।  हामी तपाँईहरुको साखा सन्तान हौं । हामी तपाँईहरुलाई सम्झेका छौं । हामी तपाँईहरुलाई भक्ति गरेका छौं । हे नागनगेनी, हे सिमेभुमेहरु हो । हामी कुबिमि र बुद्धिजिवी लिई भुमि पुज्न लागि रहेका छौं । साकेला पुज्न लागि रहेका छौं ।

समयमा नै वर्षा होस । माटो मलिलो होस । छरेको रोपेको बिउहरू सबै उम्रियोस । लगाएको बाली सप्रियोस । अन्न, फलफुल, बोट बिरूवाहरू केहि पनि नमासियोस ।

हे पाखा पखेरा, बनजंगल, हामी हातहतियार ढोल झ्याम्टा, सामा सरदमको साथ लिई,
महिलाहरु, बुद्धिजिवीहरु र अग्रजहरुको साथ लिई, यहाँहरुको भक्ति गरि रहेछौं ।

सबै जिवजन्तुरक्षा गर्नुहोस, प्रकृतिको संरक्षण गर्नुहोस, बाढी पहिरो, हुरि बतासले लगाएको बाली नबिगारि देउस । कुवा, पंधेरो, खोला नालामा पानिको मुल  फुटोस । भिर पहरा, बन जंगलको
सबै बोट बिरूवाहरू हुर्कियोस, फैलिएर जावोस ।

हे पिता पुर्खाहरु हो । हामि दाजुभाई दिबिहिनीको साथ लिई हाम्रो ढोले, झ्यम्टेहरुसंग हाम्रो पुर्खाहरु रैछाकुले नागेलुङले परापुर्वकालबाटै गरिल्याएको रीतिअनुसार यहाँहरुलाई भक्ति गरि रहेका छौं ।

हामीलाई राम्रो गरिदिनुहोस, सबैलाई आर्शिबाद गरिदिनुहोस । हामीलाई अन्नपात दिनुहोस । हामीलाई धन दौलत दिनुहोस । हामीलाई दिर्घायु दिनुहोस । आपत बिपतबाट जोगाउनु होस ।

हामी नजान्ने नबुझ्ने छौं । हामीलाई ज्ञान दिई अघि बढ्न बाटो देखाउनुहोस । जय नागनगेनीहरु हो, जय पिता पुर्खाहरु हो, जय सुम्निमा पारुहाङ  ।